Góc khuất của phong trào đô thị hóa

Phong trào đô thị hóa càng phát triển càng tạo ra nhiều biến đổi tích cực trong thực tế cuộc sống: thu nhập của người dân thành phố được nâng cao, một số được giàu lên nhanh chóng, song nó cũng là mảnh đất thuận lợi cho những góc khuất, cho những hiện tượng không lành mạnh xuất hiện và sức cản phá của nó cũng hết sức lớn lao.

Hiện tượng không lành mạnh rõ nhất, đặc biệt trong lớp trẻ là lười lao động chân tay. Trong những năm chiến tranh chẳng ai dám coi thường lao động chân tay, thậm chí còn coi lao động chân tay là môi trường, là điều kiện tốt nhất để rèn luyện nâng cao phẩm chất con người. Nhưng từ ngày hòa bình lập lại, nhất là từ ngày phong trào đô thị hóa lên cao, nhiều công việc đặc biệt là những công việc tự phục vụ như là làm tiệc cưới, tiệc sinh nhật, làm cỗ đám tang, cúng giỗ, giặt áo quần, lau quét nhà, sửa chữa đồ điện và các đồ đạc trong nhà ..v.v..đều thuê dịch vụ hoặc dành hết cho ôsin. Lao động chân tay vô tình bị coi là thấp kém, chỉ dành cho những người ít có điều kiện học .

Song song đó là hiện tượng lãng phí. Nhiều gia đình thức ăn thừa dồn lại hằng ngày đến đầy xô, áo quần cũ lạc mốt bỏ ra dồn lại hằng ngày đến đầy bao tải. Những tiện nghi trong nhà như ti vi, tủ lạnh, máy điều hòa nhiệt độ, quạt máy, tủ bàn ghế .v.v. còn khá tốt nhưng vì ngoài xã hội đã xuất hiện những loại đời mới, trông văn minh hiện đại hơn, là thay, bất luận tốn kém đến như thế nào. Số tiệc trong năm diễn ra trong gia đình ngày càng tăng, mức tiền ngày càng cao và quy mô ngày càng lớn. Hình như việc tiêu tiền đã trở thành nhu cầu mạnh mẽ đối với những gia đình mới giàu lên. Những khu dân cư thành phố đặc biệt vùng ven đô, những khu xây dựng mới, trước đây đất đai để trống, để hoang hóa nhiều nhưng bây giờ đã trở thành của cải vô giá. Nhiều gia đình bỗng chốc trở thành tỷ phú. Trong số này, không ít người đã đua nhau đi mua các loại xe, các loại tiện nghi đắt tiền , xây nhà cao tầng, tìm mọi cách để tiêu hết số tiền bất ngờ có được mà ít nghĩ đến việc đầu tư cho kế hoạch chuyển hướng nghề nghiệp, kế hoạch học nghề mới , kế hoạch tích lũy vốn để làm ăn sinh sống khi không còn đất. Những tụ điểm trở nên tiêu tiền đốt tiền xuất hiện ngày càng nhiều trong thành phố .

Cơn sốt tiêu tiền bất chính thường dễ đẻ ra hiện tương trác táng , dễ đẻ ra tệ nạn xã hội . Khi mức chi tiêu quá mức thu nhập hoăc chi tiêu hết số tiền sẵn có thì rất dễ trở nên tiêu cực, làm những điều phi pháp sai nguyên tắc để kiếm tiền nhiều, đáp ứng cho nhu cầu tiêu pha xa xỉ đã trở thành thói quen không bỏ được.

Phong trào đô thị hóa thường đi đôi với sự phát triển kinh tế thị trường . Cuộc sống sôi động, cạnh tranh thường nhật thường làm cho con người trở nên nhanh nhẹn, năng động; Song nó cũng có nhiều khả năng biến con người trở thành hời hợt, đại khái. Tình cảm trong các mối quan hệ đối với nhau cũng chẳng màng, dễ dãi nhưng chẳng có gì sâu sắc ; đặc biệt là tính vô tư hồn nhiên mất đi nhiều, thay vào đó là sự tính toán tầm thường. Có người đã phải thốt lên “ con người của thời bao cấp sao đẹp thế , tiếc thật”. Chúng ta không mong bánh xe lịch sử quay lui song phải thấy hết mặt trái của sự phát triển. Con người trong nền kinh tế thị trường rất dễ quen nhau, gần gũi nhau nhưng tình cảm sâu nặng, thương yêu nhau thì lại ít thấy .

Trong cuộc sống tình cảm hôn nhân cũng diễn biến theo tính chất đó. Dễ yêu nhau và cũng dễ bỏ nhau, con đường đi đến quan hệ tình dục cũng ngắn ngủi . Hiện tượng phá thai, hiện tượng có con trước hôn nhân và ngoài hôn nhân khá phổ biến. Nhiều đôi cứ tự do sống chung với nhau như vợ chồng mà không phải vợ chồng, có người đặt tên cho nó là cuộc sống thử nghiệm . Không ít người đã trải qua hai ba cuộc sống thử nghiệm như thế mà rồi vẫn chưa lập gia đình.

Nhiều phong trào hình thành rất nhanh nhưng tan biến rất nhanh. Riêng phong trào học tập ngoại ngữ, tin học, phong trào lấy bằng đại học thứ hai thì có phần bền vững hơn song số người học đến nơi đến chốn thì vẫn không nhiều . Tính chất thời đại, nhu cầu cuộc sống mới bắt buộc phải hình thành một xã hội học tập, bắt buộc con người phải phấn đấu nâng cao hiểu biết nhưng đức tính kiên trì, nổ lực vượt khó của con người thì chưa theo kịp yêu cầu mới . Do đó số người hiểu biết nửa vời, cái gì cũng biết nhưng dở dở ương ương ngày càng nhiều trong giai đoạn giao thời này.

Hiện tượng nhận thức nửa vời dễ tạo ra cảnh nhố nhăng ngược đời; cái cũ kể cả những yếu tố tích cực trong gia phong nề nếp, trong kỉ cương phép tắc, trong đạo lý xử thế cứ bị xóa bỏ dần, trong lúc đó cái mới cái chuẩn thời đại thì chưa hình thành, chưa được mọi người tích cực phấn đấu vươn tới.

Tác dụng của gia đình bị giảm sút trông thấy. Tiếng nói của người già không còn thiêng mấy. Lời dạy của cha mẹ không còn được con cái ghi nhận thành kính như trước. Hiện tượng tam đại đồng đường, tứ đại đồng đường không còn hình thành. Quy mô gia đình nhỏ hơn nhưng cơ cấu gia đình thì lỏng lẻo hơn những gia đình còn nhiều thế hệ sống với nhau thì việc sum họp chung, việc tổ chức một bữa ăn chung cũng rất khó có mặt đầy đủ. Không ít thành viên trong nhà, nhất là lớp trẻ thường sống nhiều ở cơ quan, nhà hàng, cửa hiệu, công viên, đường phố là nhiều hơn ở nhà . Vấn đề dân chủ trong gia đình được cải thiện hơn nhưng hiện tượng dân chủ cực đoan khá nặng nề. Con cái cãi lại cha mẹ, em cãi lại anh chị đã trở thành một hiện tượng bình thường, không hề bị lên án nghiêm khắc. Người già dễ cảm thấy cô đơn. Sự chăm sóc về vật chất có thể tốt hơn nhưng chẳng thể bù lại được sự thiếu hụt về tinh thần .

Đô thị hóa là phong trào hiện đại, là một bước tiến của lịch sử. Phong trào đô thị hóa luôn mang theo những yếu tố tích cực, làm biến đổi nhiều thực tế cuộc sống. Song phong trào đô thị hóa cũng có sẵn trong mình nó những u nhọt, có thể tạo ra những góc khuất đen tối vẩn đục. Cái kì diệu của con người lương thiện là phải biết cắt bỏ những u nhọt đó, xóa bỏ những góc khuất u ám đó để cho phong trào đô thị hóa hòa được vào dòng chảy của sự phát triển một cách êm ả.