Thuế thu nhập cá nhân: Phức tạp và chưa phù hợp

Trong khi Quốc hội cũng vẫn còn những băn khoăn, thì người dân cũng lo ngại vì những rào cản đã được nhìn thấy.

Khởi điểm thấp - mức thuế cao

Sự bất hợp lý bộc lộ rõ trong mức khởi điểm chịu thuế (4 - 5 triệu đồng/tháng) là rất thấp. Ông Tuấn Anh - cán bộ Bộ Công Thương - cho biết: Đại đa số người có thu nhập cao là ở thành phố lớn, nơi có nhiều loại và mức độ chi phí lớn. Tuy nhiên, dự luật đã chưa tính hết được các yếu tố hình thành chi phí trong đời sống thực tế.

Với mức 4 - 5 triệu đồng/tháng, một cá nhân ở thành phố chỉ đủ chi tiêu ở mức tối thiểu; trong khi anh ta không thể có chi phí để học tập thêm, tham gia các nhu cầu giải trí, du lịch và đặc biệt là... muôn thuở anh ta không thể có tích luỹ để mua nhà hay giải quyết công việc gì lớn có giá trị vài chục triệu đồng trở lên. Anh Giang khẳng định: Mức này càng không phù hợp vào thời điểm áp dụng là từ năm 2009.

Đồng thuận quan điểm này, TS Nguyễn Quang A cho rằng mức khởi điểm chịu thuế thấp sẽ không cho người dân có cơ hội tích luỹ, không mang tính "khoan thư sức dân" mà mang tính "tận thu".

Nhưng nếu so sánh với mức thuế suất, sự bất hợp lý còn rõ hơn khi mức thuế đều rất cao. Theo TS Nguyễn Quang A, cách đánh thuế luỹ tiến cao (bậc 7 lên đến 35%) thực chất sẽ phản tác dụng khi làm xói mòn sự hăng say làm giàu chính đáng; giảm năng suất lao động.

TS Quang A cho rằng: Sẽ thật bất công nếu như người ta càng vắt óc, vắt sức ra để kiếm được nhiều tiền lại càng bị đánh thuế cao.

Tương tự, mức thuế 25% đối với thu nhập từ chứng khoán và bất động sản cũng khiến giới kinh doanh "bị choáng". Anh Hữu Tiến - một nhà đầu tư (NĐT) - nói: Ví dụ rất đơn giản là nếu như trong 1 năm, tôi rủi ro và lỗ 40 triệu đồng thì tôi phải chịu. Nhưng ở năm tiếp theo, nếu tôi lãi được 40 triệu thì mất đứt 10 triệu tiền thuế.

Theo dự thảo thuế TNCN, mức thuế đối với thu nhập từ chứng khoán sẽ là 25%.

Với cách đánh thuế này, rõ ràng NĐT vừa phải chịu rủi ro, vừa phải chịu thiệt thòi. Ngoài ra, theo các chuyên gia kinh tế thì so với tốc độ lạm phát, tiền lãi tiết kiệm thời gian qua chịu "lãi suất âm". Vì thế, nếu phải chịu thêm thuế thu nhập cá nhân thì người gửi tiết kiệm sẽ còn bị... âm nặng.

Rào cản phức tạp

Điểm phức tạp đầu tiên là sự lẫn lộn và nguy cơ đánh thuế trùng khiến người dân không đồng tình. Cụ thể, luật gia Cao Bá Khoát dẫn chứng: Một DN tư nhân khi nộp thuế thì cơ quan thuế coi đó là DN nộp thuế; nhưng rất có thể cá nhân làm chủ DN ấy lại tiếp tục phải nộp thuế thuế thu nhập cá nhân (?). Cũng cho rằng quá phức tạp, TS Quang A cho rằng, hiện VN có quá nhiều sự "ngoại lệ" miễn, giảm, thưởng, ưu đãi... liên quan đến một cá nhân. Điều đó khiến hệ thống thuế có nhiều kẽ hở, phát sinh tiêu cực, mâu thuẫn và chi phí quản lý trở nên nặng nề.

Tuy vậy, điểm phức tạp nhất chính là việc giảm trừ gia cảnh với 1,6 triệu đồng/tháng cho người phụ thuộc. Song các chuyên gia cho rằng: Cơ quan thuế có thể sẽ... đau đầu với khái niệm "người phụ thuộc", bởi với mối quan hệ gia đình của VN thì số lượng có thể sẽ rất nhiều.

Ông Tuấn Anh cho biết: Cơ quan thuế sẽ tính sao nếu như một cá nhân là trụ cột trong gia đình trong khi lại có cả ông bà, bố mẹ, các em đang đi học và bản thân có vợ và con nhỏ? Bên cạnh đó, khái niệm "người phụ thuộc" sẽ mở rộng đến đâu nếu cá nhân được quyền nhận con nuôi?

Nếu tất cả các phương án "người phụ thuộc" trên được chấp nhận, thì rõ ràng quy định giảm trừ gia cảnh "không quá 10 triệu đồng/tháng cho một đối tượng chịu thuế" sẽ bị phá vỡ và mang tính duy ý chí.

Còn theo các chuyên gia khác, hình thức xác nhận người phụ thuộc và phương thức giảm trừ gia cảnh cũng là cả một vấn đề nan giải. Trong những lần trả lời báo giới, đại diện ban soạn thảo dự luật từng cho biết, việc xác nhận người phụ thuộc sẽ do cơ quan hành chính thực hiện. Các chuyên gia cho rằng, đây hoàn toàn có thể là "mắt xích" làm nảy sinh tiêu cực; trong khi cơ quan thuế không thể quản lý nổi đối tượng này.

Ngoài ra, luật gia Cao Bá Khoát cũng cho rằng, cơ quan thuế cũng cần bổ sung quy định "bù trừ" trong việc chồng thu nhập cao thì có thể bù cho vợ thu nhập thấp hoặc không có thu nhập. Với những rào cản và sự phức tạp trên, các chuyên gia cho rằng vẫn cần tính toán và điều chỉnh, nhằm tăng tính khả thi của dự luật này.

Phạm Anh