Nhà họ Vương trên cao nguyên đá

Gọi là “nhà Vương” bởi nó như một “pháo đài” của bang tá Vương Chính Đức, vừa là nơi ở vừa là nơi làm việc của gia tộc họ Vương. Nó độc đáo ở chỗ khu nhà này được xây dựng trên mảnh đất có địa thế “đắc địa” tuyệt hảo. Giữa thung lũng của “cao nguyên đá” Đồng Văn nổi lên một khu đất hình mai rùa, được ví như là “thần Kim Quy. Phía trước ngôi nhà là hai quả núi hình mâm xôi, hai mâm xôi ấy tượng trưng cho cuộc sống đầy đủ, ấm no. Sau nhà là một dãy núi sừng sững như bức tường thành vòng cung ôm lấy dinh thự. Vương Chính Đức, sinh năm 1865 tại xã Sà Phìn, vốn là người có uy tín nhất trong vùng nên đầu thế kỷ XX được Pháp phong là “Bang tá” (Vua Mèo) cai quản cả vùng Đồng Văn rộng lớn. Năm 1920, Vương Chính Đức cho xây dựng tòa nhà như hiện nay.

Nhà Vương được xây dựng trên vị trí quả đồi có hình mai rùa, nhìn về hướng nam. Tổ hợp tòa nhà chính hợp thành chữ Mục, theo kiểu kiến trúc dinh thự Trung Hoa. Công trình này là tổ hợp giao thoa của nhiều nền văn hóa, nhiều phong cách kiến trúc, trong đó nổi lên sự giao thoa kiến trúc Hoa Nam - Mông (dân tộc Mông). Vật liệu để xây dựng tòa nhà này chủ yếu là gỗ thông đá (gỗ thông mọc trên đá) và đá xanh được khai thác quanh vùng. Ngói trang trí là ngói ống mua từ Trung Quốc. Tòa nhà tốn tới 15 vạn đồng bạc trắng, dựng trong ba năm mới hoàn thành

Bố cục tòa nhà theo ba lớp, cao dần vào trong, hai góc trong cùng xây hai lô cốt bằng đá xanh, có ba tầng, cách ba lớp nhà là ba sân lát đá phiến, là ba giếng trời để lấy ánh sáng cho tòa nhà. Toàn bộ khu nhà dài 46m, chiều ngang 22m, cao hơn 10m gồm bốn nhà ngang, sáu nhà dọc, đều được làm hai tầng, có 64 buồng. Tường được trình bằng đất sét. Móng nhà làm bằng đá, bên trong ghép ván, cột kèo bằng gỗ, sàn lát ván gỗ, mái lợp ngói máng, hiên nhà lợp ngói ống trang trí hoa văn chữ “thọ”.

Thông thường khi vào làm việc hoặc tiếp kiến với “Vua Mèo” Vương Chính Đức, các Tổng giáp, Lý trưởng, Mã phài... đến cổng sẽ có người dắt ngựa và mời vào phòng khách uống nước tại hai chiếc bàn, mỗi bàn có tám ghế vuông. Sở dĩ mỗi bàn có tám chiếc ghế vì theo phong tục của người Mông khi chết phải có tám người khiêng.

Toàn bộ những gian nhà trong được chia làm nhiều phòng nhỏ, phòng chính được dành cho Vương Chính Đức và ba người vợ của ông cùng các con trai, con gái, người giúp việc và lính gác. Trong khuôn viên có kho lương thực, kho thuốc phiện, kho vũ khí và những vật dụng sinh hoạt. Đặc biệt là chiếc bể tắm bằng đá của ông Vương (ông thường tắm bằng sữa dê) và một chiếc lò sưởi được xây dựng theo kiểu “lò sưởi châu Âu”.

Khi Vương Chính Đức già yếu đã giao lại quyền hành cho con trai là Vương Chí Sình.

Năm 1945, Vương Chí Sình được về Hà Nội tiếp kiến Chủ tịch Hồ Chí Minh và được Bác đổi tên là Vương Chí Thành. Ông Vương Chí Thành trúng cử đại biểu Quốc hội khóa I (1946 - 1960) và tái cử khóa II (1960 - 1964), được Bác tặng cho tám chữ vàng “Tận trung báo quốc - Bất thụ nô lệ”.

Năm 1993, khu nhà Vương được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Toàn bộ con cháu dòng họ Vương hiện vẫn sinh sống quây quần quanh khu nhà Vương và được giao đảm nhận việc trông nom duy tu, bảo dưỡng, làm hướng dẫn viên cho các đoàn khách tham quan khu di tích có kiến trúc nghệ thuật độc đáo này.

Quốc Huy – Hoàng Lưu / CAND